Szkic historii wpływowej synagogi w Dąbrowie Górniczej

W Dąbrowie Górniczej, przy ulicy F. Chopina 32, zlokalizowana była synagoga, którą wzniesiono wiele lat temu. Fundacja Brama Cukermana zainicjowała projekt, który upamiętnił to miejsce tabliczką „Opowieści Nieobecnych”. Zakończenie procesu zagospodarowania i rewitalizacji terenu w okolicach Zespołu Szkół Sportowych doprowadziło do ustawienia dwujęzycznej (polsko-angielskiej) tablicy edukacyjnej blisko lokalizacji nieistniejącej już synagogi dąbrowskiej. Wcześniej, podobna pamiątkowa tablica została zaprojektowana na cześć żydowskiego cmentarza położonego przy ulicy Ludowej.

Synagoga w Dąbrowie Górniczej była kluczowym punktem dla judaizmu i pełniła funkcje społeczne i religijne dla Żydów. Budowa głównej synagogi dąbrowskiej rozpoczęła się w 1912 roku i zakończyła w 1916 roku, kiedy około 15% mieszkańców osady stanowili Żydzi. Początkowo, przed wybudowaniem synagogi, Żydzi spotykali się w prywatnych domach modlitwy, zwanych sztibłami. Do końca XIX wieku istniały cztery takie miejsca w różnych częściach miasta. W 1917 roku działało już 14 domów modlitwy dla wyznawców chasydyzmu.

Historia synagogi w Dąbrowie Górniczej znacznie się zmieniła podczas II wojny światowej. Niemiecka armia wkroczyła do miasta 4 września 1939 roku i podpaliła synagogę, częściowo ją niszcząc. Później budynek został zaadaptowany na magazyn, gdzie gromadzono przedmioty zarekwirowane od mieszkańców wysiedlonych przez Niemców. Od listopada 1940 roku, synagoga znajdowała się w dzielnicy żydowskiej (Judenviertel), która początkowo była gettem otwartym, ale została zamknięta i otoczona wysokim płotem z drutu kolczastego na początku 1943 roku.

Podczas Holocaustu większość z 5,5 tys. Żydów dąbrowskich i 2 tys. strzemieszyckich została wywieziona do KL Auschwitz na początku sierpnia 1943 roku, gdy likwidowano getta. Po Zagładzie ocalało jedynie około 200 dąbrowskich Żydów.

Po zakończeniu II wojny światowej, zniszczony i opuszczony budynek po synagodze miał zostać przejęty przez gminę protestancką, która chciała tam utworzyć zbór Kościoła Chrystusowego. Jednak społeczność żydowska nie wyraziła na to zgody. W latach 70. XX wieku, lokalne władze zezwoliły na przebudowanie gmachu na warsztat samochodowy. Według jednego z zapisów, który pozostał w archiwum dawnego dąbrowskiego muzeum (Historii Ruchu Robotniczego im. Gen. A. Zawadzkiego), synagoga miała zostać wyburzona 6 października 1981 roku.